در اين مقاله با عنوان «تربيت نوجوان» مفهوم تربيت را براي زمينه هاي اصلي تربيتي شامل تربيت رفتاري، تربيت شناختي(هوش)، تربيت اجتماعي، تربيت هيجاني، تربيت جنسي به كار رفته است، و هدف آن است كه بررسي اجمالي بر كليه حوزه هايي كه والدين مي بايستي در تربيت كودك خود متوجه آن باشند را مرور كنيم. زيرا گاه والدين از تربيت در يك يا چند حوزه نام برده غفلت كرده اند و اين مسئله بازتابي عميق در زندگي آينده كودك دارد. اكنون به بررسي اجمالي هر حوزه مي پردازيم:
1-تربيت رفتاري:
تربيت رفتاري بيش از هر حوزه اي ديگر براي والدين آشكار و روشن است زيرا همان بيروني ترين رفتارهاي كودك را در ارتباط با محيط و اطرافيان در بر مي گيرد. طبق رويكرد رفتاري، چه رفتار خوب و چه رفتار بد هر دو آموخته مي شوند و همچنين مي توان رفتار را يادگيري زدايي كرد يعني اگر رفتار غلط آموخته شده باشد مي توان آن را يادگيري را از بين برد. بر اساس رويكرد رفتاري سه قانون بزرگ در تربيت رفتاري وجود دارد:
الف – رفتار خوب را پاداش بدهيد
( اين كار را بلافاصله و مكرر انجام دهيد) مثلا اگر كوك شما اسباب بازي اش را حتي بر حسب علاقه از وسط پذيرايي جمع كرد او را مورد تحسين قرار دهيد و بلافاصله بگوييد:« چقدر كار خوبي كردي كه اسباب بازي ات را از وسط پذيرايي جمع كردي ، آفرين به كار تو»
ب – ناخواسته رفتار بد را پاداش ندهيد.
مثلا زماني كه كودك در خواست دارد تا يك ساعت بيشتر بيدار بماند والدين اجازه نمي دهند و كودك شروع مي كند به جيغ و داد و گريه . اگر والدين اجازه بيدار ماندن بدهند، رفتار بد كودك را پاداش داده اند.تربيت نوجوانان
ج – براي برخي از رفتارهاي بد، تنيبه يا محروميت در نظر بگيريد
اگر كودك شما طبق قرار قبلي بين شما و او (قانون) معين شده است كفش هايش را در جاكفشي بگذارد اما اين كار نكرده است مي توانيد از بستي بعداز ظهر محرومش كنيد.
در اينجا قصد داريم چهار خطاي والدين را كه احتمال زيادي دارد در تربيت رفتاري دچارش شوند را نام ببريم:
1-والدين از پاداش دادن رفتار خوب غفلت مي كنند و از خود مي پرسند چرا رفتارهاي خوب فرزندشان ادامه پيدا نكرد.
2- والدين نا خواسته رفتار خوب را با تنبيه پاسخ مي دهند اين مهم است كه توجه داشته باشيد بي حوصلگي و خستگي و خلقيات شما نبايد در نتيجه فعاليت هاي كودكتان ظاهر شود اگر امروز از سركار آمده ايد و خسته ايد و دعواي بدي در سركار داشتيد و فرزندتان مثل هميشه اسباب بازي هايش را جمع كرده نبايد بگوييد:« وظيفه است هنر كه نكردي».
3- والدين ناخواسته رفتار بد را پاداش مي دهند مانند مثال خواب كودك كه گفته شد.
4- والدين از تنبيه يا محروميت كودك به دليل رفتار بد غفلت مي كنند كه دلايل بسياري وجود دارد يا خودشان حوصله اجرا ندارند يا عواقب را چنان بد انتخاب كرده اند كه اجراي آن بيشتر به ضرر خودشان است. تصور كنيد والدي را كه به فرزندش گفته است كه اگر اسباب بازي هايت را جمع نكني همه را مي ريزم دور و حالا اين را اجرا نمي كند زيرا بيشتر به ضرر خود والد است .
2- تربيت شناختي (هوش)
در حدود پنج سالگي اغلب كودكان مورد ارزيابي در حوزه هوش و شناخت قرار مي گيرند اين ارزيابي مي تواند رسمي از طريق آزمونهاي هوش يا غير رسمي نظر مربي، معلم و … باشد؟، در اينجا ، مسئله اي كه مطرح مي شود اين است كه وظيفه والدين چيست؟ آيا بايد كودك خود را در خانه آموزش داد؟ آنها را در كلاس هاي تقويتي ثبت نام كرد؟ برايشان معلم خصوصي گرفت؟
اگر شما هم در گروه والدين دلسوز هستيد پس عميقا براي فراهم آوردن خوشبختي و موفقيت فرزندتان خود را متعهد و مسئول مي دانيد و دوست داريد او را براي نخستين تجريه هاي تحصيلي اش يعني سالهاي اول دبستان آماده كنيد و كار را بايستي خيلي زود تر از ورود فرزندتان به پيش دبستاني شروع كنيد. قطعا آرزوي شما اين است كه او طلاحيت علمي بهترين فرصت هاي تحصيلي را كه برايش فراهم مي كنيد بدست آورد. قابل درك است كه در عين حال كه چنين خواسته اي داريد، از طرف ديگر نمي خواهيد فرزندتان را تحت فشار قرار دهيد. اين كار مي تواند با اختصاص زماني نه چندان زياد، با صبر و حوصله شما به كاري بسيار لذت بخش براي شما و كودكتان مبدل گردد.
در گام اول بايد بدانيد كه در مورد كودكان مي بايستي بازي ها و زماني را تدارك ببينيد كه بر توانايي هايي مانند: مهارتهاي زبان، دانش و درك و مطلب، حافظه ، توانايي رياضي، استدلال ديداري- فضايي، مهارتهاي شناختي ، مهارتهاي حركتي ظريف، سرعت پردازش و كنترل توجه تا قبل از ورود كودك به دوره دبستان كار كنيد هر چند كه كلاس هاي آموزشي در اين زمينه وجود دارد اما بهترين زمان در دست شما والدين است از حدود سه سالگي تا سالهاي اوليه دبستان اگر هر روز فقط ده دقيقه بر هر مهارت گفته شده تمرين كنيد چه زمان طولاني و موثري خواهد شد. براي هر مهارت نام برده شده مجموعه بازي و فعاليت وجود دارد كه مي توانيد جستجو كنيد زيرا مطالب زيادي است كه در اين مقاله نمي گنجد . تصور بر اين است كه بازي كردن، خانه سازي، انجام فعاليت هاي برانگيزاننده ،خواندن كتابهاي مصور، انجام كارهاي هنري، بازي هاي فيزيكي و ……. هر چه بيشتر بهتر، سرگرم كننده و آموزنده براي كودك است و شما والدين مي توانيد در اين زمنيه موثر واقع شويد.
3- تربيت هيجاني
آموزش هيجانات ، آموزشي را در بر مي گيرد كه نهايتا هوش هيجاني ناميده مي شود. به توانايي فرد در شناختن احساساتش و درك تناسب هر احساس و موقعيت در خود و ديگران ،همچنين كنترل احساسات شخصي خود و ديگران و علاوه بر اين استفاده از اين توانايي ها در تصميم گيري بهتر ، تفكر خلاقانه ، انگيزه دادن به خود و ديگران ، روابط بهتر با ديگران.
شما والدين هوشبهر يا IQ را در موفقيت آينده فرزندتان موثر مي دانيد حال آنكه در دنياي امروز با پيچيده شدن روابط اجتماعي يكي از فاكتورهاي موفقيت مربوط به هوش هيجاني يا كنترل احساسات خود و چگونگي اثر گذاري بر ديگران است. بنابر اين رشد هوش هيجاني كودكان مي توانند نقش بزرگي نه تنها در رشد شخصيت آنها بلكه در رشد تحصيلي آنها نيز داشته باشد. پژوهش هاي انجام شده موفقيت را تا حدود 70 تا 80 درصد بر پايه هوش هيجاني پشتيباني مي كنند.
عده بسياري از مربيان تعليم و تربيت هوش هيجاني را مهره گمشده اطلاحات تعليم و تربيت آماده سازي كودكان براي موفقيت در زندگي و تحصيل مي دانند. پژوهشگران معين كرده اند كه از سن 3 سالگي ظرفيت شناسايي و درك هيجاني هاي مانند غم، شادي، ترس از طريق اشاره هاي غير كلامي مانند حالتهاي بدن و صورت و آوا ايماها و لحن صدا برا ي كودك قابل درك است بنابراين وظيفه والدين است كه در شناسايي اين احساسات توسط كودك، كودك را ياري دهند كه الان در چنين موقعيتي تو چه احساسي داري؟ اين رفتار يا گفتار تو باعث چه احساسي در بابا يا مامان بزرگ مي شود؟ از كجا فهميدي؟ و همچنين بر ابرازهاي احساسات توسط كودك به دنياي پيرامونش مي توانند تمرينات نمايشي فراهم كنند. استفاده از عروسكهاي نمايشي قصه و كتاب داستان و ايفاي حالتهاي هيجاني هر يك از شخصيت هاي داستان و چگونگي برخورد با آن احساس مي تواند الگوهاي مفيدي براي كودك باشد.