بازي درماني يك رهيافتي مي باشد كه براي درمان خانواده و كودكان به كار گرفته مي شود و هدف آن شناسايي مشكلات رفتاري، عاطفي و يا رشدي و بهبود روابط كودك – والدين از طريق بازي و تعاملات سالم مي باشد.
معمولا اين رهيافت درماني براي درمان كودكان بالاي ۱۲ سال به كار گرفته مي شود.
با اين وجود، تكنيك هاي بازي درماني مي تواند با ساير روش هاي درماني تركيب شود و براي استفاده در مورد نوجوانان و افراد بزرگسال كه به دليل مشكل موجود خودشان به درمان مراجعه مي كند، تطبيق داده شود.
رشد بازي درماني
اين رهيافت درماني توسط آن جرنبرگ ، در اواخر دهه ۱۹۶۰ و طي دوره اي كه وي رئيس خدمات روان شناختي در برنامه هد استارت (اوليه) شيكاگو بود، معرفي شد.
موقعيت شغلي جرنبرگ در رابطه با شناسايي كودكاني بود كه به مراقبت هاي تخصصي نياز دارند و آنها را به كلينيك هاي سرپايي ارجاع مي داد، ولي وي با شناخت تعداد كودكاني كه به كمك نياز دارند، شروع به ايجاد يك برنامه درماني كرد كه مي توانست در موسسات هد استارت بكار گرفته شود.
به منظور مراقبت از تعداد زيادي از كودكان كه به كمك نياز داشتند و توسط تيم وي شناخت شده بود، جرنبرگ تعدادي از دستياران متخصصان را به كار گرفت تا تحت نظارت مستقيم درمانگران مجاز كار كنند.
وي افرادي را كه حس مي كرد با نشاط و پر انرژي هستند و توانايي بيشتري براي كار كردن با كودكان دارند را انتخاب كرد.
در مرحله اوليه، در رابطه با روش هاي وي يك سري مقاومت ها و مخالفت ها وجود داشت، ولي وي شواهد و مدارك ويدئويي را در مورد كارايي اين رهيافت درماني ارائه داد تا به انتقادات موجود جواب دهد و آنها را رد كند.
امروزه، بازي درماني در سطح گسترده اي به عنوان يك رهيافت درماني در نظر گرفته مي شود، و موسسه بازي درماني – كه در سال ۱۹۷۱ توسط جرنبرگ تاسيس شد – درمانگران مربوط به سرتاسر جهان را در روش بازي درماني تصديق مي كند، مورد نظارت قرار مي دهد و آموزش هاي لازم را به آنها ارائه مي دهد.
نظريه و تكنيك هاي بازي درماني
مدل بازي درماني، كه برخي از نظريه هاي مبنايي را در بر مي گيرد و شامل نظريه دلبستگي، خود روان شناسي، و نظريه روابط مورد هدف مي باشد، در نتيجه كارهاي اوستين دز ليائوريرز، ويولا برودي، و ارنستين توماس ايجاد شده است.
در دوره هاي بازي درماني، كودكان به صورت فعالي در مجموعه هاي دوستانه اي سرگرم مي شوند و تشويق مي شوند كه به جاي گذشته بر روي وضعيت فعلي متمركز شوند، و همزمان با آن درمانگر و درمانجو به صورت مثبت، بر روي وضعيت فعلي و چشم انداز هاي آينده كودك توجه مي كنند.
ويژگي هاي اصلي بازي درماني شامل موارد زير مي باشد:
رفتار انساني در سطح گسترده اي تحت تاثير يك محركي قرار مي گيرد كه منجر به افزايش رابطه موجود و ارتباط بهتري مي شود؛
بنابراين، اين احتمال وجود دارد كه تعاملات بين شخصي يك تاثير مهم و قابل توجهي بر روي شخصيت فرد داشته باشند.
والدين و مراقبان تمايل دارند تا يك نقش مهمي را در مراحل اوليه مربوط به رشد شخصيت كودك و درك از خود، داشته باشند.
يك نوزادي كه به صورت مستمر در معرض روابط مثبت قرار دارد، به احتمال خيلي زيادي اظهارات دروني خود را افزايش خواهد داد كه از طريق زياد اهميت قائل شدن بر روي خود (“من دوست داشتني هستم، من خاص هستم”)، زياد اهميت قائل شدن به ديگران (“اين شخص مراقبت مي كند.
اين شخص قابل اعتماد مي باشد”)، و يك ديدگاه مثبت و اميدوارانه نسبت به جهان (“من سالم هستم، مي توانم كشف كنم. من مي توانم شركت داشته باشم”) گسترش مي يابد.
يك كودكي كه به صورت مستمر در معرض روابط منفي قرار دارد، احتمالا ويژگي هاي اظهارات دروني خود را با كم اهميت قائل شدن به خود (“من دوست داشتني نيستم. من نمي توان مناسب باشم”)، كم اهميت قائل شدن نسبت به ديگران (“اين شخص دوست داشتني نيست.
اين شخص قابل اعتماد نيست”) و يك ديدگاه منفي و نا اميدوارانه نسبت به جهان (“من آسيب خواهم ديد. من در شرايط ايمن نيستم”) توسعه خواهد داد.
مهم ترين عامل موجود در رشد مثبت كودك، عبارت از ثابت نگه داشتن رابطه مثبت بين والدين و كودك مي باشد.
فعاليت مربوط به مراقبان سرزنده و جواب گو، يك عامل مهم و حياتي در توانايي شخص براي توسعه دادن دلبستگي ايمن، ظرفيت مربوط به كنترل عواطف، همدردي و يك درك مناسب و ارزشمند نسبت به خود ارزشي مي باشد.
به دليل اينكه درك افراد از اعتماد و خود، ريشه در سال هاي اوليه رشد وي دارد، بررسي كردن مجدد نقاط و موقعيت هايي كه رشد سلامت رواني كودك دچار اختلال شده است و اجراي تجارب مثبت، يك عامل مهم و ضروري براي تعاملات مثبت و ايجاد مجدد سلامتي مي باشد.
بر مبناي نظريه بازي درماني، در هر دوره اي چهار بُعد اصلي وجود دارد كه منجر به ايجاد رابطه سالم كودك – والدين مي شود.
اين ابعاد به تشكيل رفتار ها، فعاليت ها و كلمات خاصي منجر مي شوند:
ساختار:
والدين و يا مراقبان كودك، سرپرستي دوره را بر عهده دارند و تمامي قواعد و محدوديت هاي موجود را تعريف مي كنند تا احساس امنيت و درك از سازمان و بهبود رشد خود كنترلي در كودك افزايش يابد.
در اغلب موارد، اين بُعد بر روي كودكاني تاثير گذار است كه تكانش زيادي را نشان مي دهند و تمركز ندارد، همچنين براي والدين استفاده مي شود كه در تنظيم قواعد و يا سرپرستي كردن با مشكلاتي مواجه هستند.
مشغول بودن:
والدين / مراقبان با روش مختص به خودشان بر روي كودكان متمركز مي شوند، بنابراين كودكان به اين شناخت دست مي يابند كه در هر لحظه اي شنيده مي شوند و تحت نظر هستند.
اين بُعد منجر به افزايش شادماني و همكاري مسولانه شده و منجر به ايجاد يك رابطه عاطفي عميق بين والدين و كودك مي شود.
در اغلب موارد، مشغول بودن بر روي كودكاني تاثير گذار است كه از نظر اجتماعي مورد قبول نمي باشند و كودكاني كه تمايل دارند بي اعتنا باشند و يا مشغول به كاري نباشند.
تربيت:
والدين و كودكان در فعاليت هاي آرامش بخش و تسكين دهنده شركت مي كنند، و باور بر اين است كه اين فعاليت هاي منجر به تقويت احساس صميميت، امنيت و راحتي مي شود.
تماس (لمس) تسكين دهنده يك بخش مهم و مبنايي در اين بُعد مي باشد و تربيت مي تواند به كودك كمك كند كه دانش دروني خود نسبت به خاص بودن، دوست داشتني بودن و ارزشمند بودن را افزايش دهد.
اين رهيافت درماني براي اغلب كودكاني كه دچار اضطراب، بيش فعالي و يا حالت تهاجمي هستند، و يا والديني كه ناملايم يا بي تفاوت هستند و يا در نشان دادن احساسات مهربانانه با مشكل مواجه هستند، مناسب مي باشد.
چالش و مبارزه:
كودك مورد تشويق قرار مي گيرد كه يك بازي را تمام كند، ولي بايد يك وظيفه چالش برانگيز يا ريسك سطح پايين و مناسب با سن خودش را انجام دهد، تا بتواند احساس مربوط به اعتماد به نفس و شايستگي را در خودش تقويت كند.
اين فعاليت ها در محيطي اجرا مي شوند كه مثبت، سرگرم كننده، خوش بينانه و غير رقابتي مي باشد. كودكاني كه خجالت مي كشند و يا انعطاف ناپذير هستند.
والديني كه به دنبال رقابت هستند و ياانتظارات رشدي نامناسبي دارند، مي توانند در نتيجه استفاده از اين بُعد به نتايج دلخواه خودشان دست يابند.
معنا درماني
نحوه برخورد با همسر درونگرا
رفتار گرايي
بازي درماني به چه نحوي كار مي كند؟
دوره هاي بازي درماني، كه به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقيقه اجرا مي شود، معمولا شامل دو درمانگر مي باشد. يك درمانگر تمايل دارد تا دوره را با كودك شروع كند، در حاليكه درمانگر ديگر اهداف مربوط به فعاليت را به والدين توضيح مي دهد.
والدين مي توانند به صورت مستقيم بر روي دوره هاي درماني نظارت داشته باشند.
بعد از اينكه كودك يك حس راحتي را نسبت به فعاليت به دست بياورد و والدين نحوه اجراي مناسب درمان را ياد بگيرند، معمولا يكي از والدين وارد اتاق مي شود و در دوره درماني شركت مي كند.
در صورتي كه فقط به يك درمانگر دسترسي وجود داشته باشد، معمولا توضيح مربوط به هر دوره درماني به بعد از دوره موكول مي شود و يا به صورت تلفني ارائه مي شود.
والديني كه در دوره اول مصاحبه كرده اند، و درمانگران از اطلاعات جمع آوري شده اي استفاده مي كنند كه متناسب با دوره هاي بعدي درمان باشد، تا بتوانند مشكلات خاصي را بر روي خانواده تاثير گذار است را بهتر بشناسند.
دوره هاي دوم و سوم به منظور مشاهده كودك و والدين و در حين كامل كردن فعاليت ها به همراه همديگر اجرا مي شود.
اين دوره هاي به صورت نوار هاي ويدئويي مي باشند و با استفاده از روش تعاملات مارچاك (MIM) مورد ارزيابي قرار مي گيرند كه يك فرآيند ساختار يافته اي مي باشد و براي ارزيابي رابطه بين افراد و مشخص كردن قدرت و ضعف رابطه استفاده مي شود.
در طول دوره چهارم، درمانگران و والدين در مورد احساسات و درك خودشان نسبت به دو دوره قبلي، بحث مي كنند و يك برنامه درماني خاصي را طرح ريزي مي كنند.
در دوره پنجم، معمولا درمانگر فعاليت هاي استفاده شده در طول درمان، اهداف فعاليت ها و اقدامات محتمل كودك را نشان مي دهد و تفكرات و واكنش هاي ديگر والدين را مورد تشويق قرار مي دهد.
دوره هاي ۶ تا ۲۵ شامل بازي هاي بازي درماني، تعاملات و فعاليت هاي استاندارد مي باشد – كه هر كدام از آنها بر مبناي چهار بعد اصلي مدل مربوط به رابطه مثبت كودك – والدين مي باشد.
بعد از تمام شدن هر سه دوره با خانواده، دوره چهارم بدون وجود كودك برنامه ريزي مي شود. اين دوره به درمانگران و والدين اجازه مي دهد تا اهداف درماني و پيشرفت هاي درماني كه ايجاد شده اند را بررسي كنند.
ممكن است بين دوره هاي درماني، يك سري تكاليف خانگي هم مشخص شود. اثبات شده است كه بازي درماني يك رهيافت مفيد و كاربردي در مورد افراد جواني مي باشد كه يك سري از مشكلات و چالش ها را تجربه كرده اند و يا تحت تاثير آن قرار گرفته اند.
معمولا رهيافت بازي درماني ۱۸ تا ۲۶ هفته به طول مي كشد، ولي بر اساس نياز خانواده، دوره درماني مي تواند ۹ تا ۱۸ ماه هم ادامه داشته باشد.
معمولا در آخرين دوره درماني، رابطه كودك – سرپرست مورد ارزيابي قرار مي گيرد، و توصيه هايي براي درمان هاي آينده ارائه مي شود. معمولا چهار بررسي دنباله دار – كه در سال بعدي دوره درمان صورت مي گيرد – هم در نظر گرفته مي شود.
اثبات شده است كه بازي درماني يك رهيافت مفيد و موثر براي درمان افراد جواني مي باشد كه يكي سري از مشكلات و چالش هايي را تجربه كرده اند و يا تحت تاثير آن قرار گرفته اند.
مشكلات درمان شده با استفاده از بازي درماني
در حالي كه خدمات درماني، معمولا در يك زمان خاص به خانواده ارائه مي شود تا بتواند منجر به ايجاد اعتماد، تعهدات و دلبستگي شود، بازي درماني مي تواند به صورتي تعديل داده شود كه در مجموعه هاي گروهي، براي چندين خانواده مفيد باشد.
دوره هاي بازي درماني مي تواند در مجموعه هاي متنوعي – كلينيك هاي سر پايي، مدارس، مراكز مراقبت، خانه هاي انتخابي، بيمارستان ها، آژانس هاي اجتماعي و يا تجهيزات مراقبت مسكوني – ارائه شود.
در زماني كه كودكان نگراني هاي شديد و يا مزمني را تجربه مي كنند، مي توانند به صورت تدريجي و در يك دوره زماني طولاني تر تحت درمان قرار بگيرند.
بازي درماني براي كمك به كودكاني مورد استفاده قرار گرفته است كه داراي مشكلات تشخيصي – رفتار دفاعي و نافرماني (ODD)، استرس بعد از آسيب و مشكلات دلبستگي و ساير مشكلات – و همچنين مشكلات عاطفي و رفتاري هستند كه معمولا تشخيص داده نمي شود – براي مثال، كم رويي، ترسناكي و پس كشيدن.
همچنين اين رهيافت مي تواند مشكلات ارتباطي، مشكلات اجتماعي، ديركردهاي رشدي، اندوه و زيان، مراقبت بهتر و مشكلات سازگاري را مورد شناسايي قرار دهد.
همچنين در طول بازي درماني، نگراني هاي سرپرستي و ديگر مشكلات مربوط به مراقبان، به خصوص مواردي كه در زمان تجربه كردن چالش هاي رفتاري و يا رابطه اي در كودك ايجاد مي شود، مورد شناسايي قرار مي گيرند.